Kooxo rabshad walayaasha ee u shaqeeya sida maafiyada ee Nigeria oo lala xidhiidhinayo dil iyo wax isdaba marin ayaa maraysa heer ay gudaha u galeen nidaamka siyaasadeed ee dalkaas, waxayna bilaabeen hawlgallo wax isdabamarin ah oo caalami ah oo ka baxsan xudduudaha Nigeria, sida ay muujinayaan kumannaan dukumeenti iyo marqaatiyaal xogtoodii la jabsaday oo ay BBC-du aragtay.
Kooxda ‘Black Axe’ ayaa muddo tobanaan sano ah ka shaqaynaysay Nigeria waxayna ka mid yihiin kooxaha dambiyada abaabulan ee aadka looga baqo. Xubinimada ururrkan, loo yaqaan “cults” ama “fraternities”, waa mamnuuc gudaha Nigeria.
Labadii sano ee la soo dhaafay, BBC Africa Eye waxay daba socotay Black Axe, iyadoo la hadlaysa xubnihii hore, isla markaana baadhaysa kumanaan dukumiintiyo sir ah oo u muuqda in laga jabsaday xubno caan ah oo kooxda ka tirsan. Suurtagal ma ahayn in la xaqiijiyo dhammaan kaydka faylalka la jabsaday, laakiin dukumentiyada muhiimka ah waxaa xaqiijin ku samaysay BBC.
Natiijooyinkayagii waxaa ka mid ahaa iimaylo soo jeedinaya ganacsade caan ah oo reer Nigeria ah iyo musharaxa xisbiga APC ee 2019 ee xafiiska siyaasadda, Augustus Bemigho, uu ahaa xubin sare oo ka tirsan Black Ax wuxuuna ku lug lahaa abaabulka khayaanada internetka o been abuur ah oo ku kacaysay malaayiin doolar ah.
Kaydka dukumeentiyada ayaa ka koobnaa in ka badan 18,000 oo bog oo ka mid ah akoon email ah oo ku xidhan Mr Bemigho, oo ay ku jiraan iimaylo soo jeedinaya inuu u diray oo qayb ka ahaa hagitaanka khayaanada shabakad wadashaqayneed 62 jee, isaga oo la xidhiidhayey kuwa kale bartilmaameedyadoodaa gaarka ah ahaa mudooyinkaas kalana shaqaynayey sidii ay hawlahaas u fulin lahaayeen.
“Waxaan ka saarnay wax ku dhow 1M dollar,” ayuu yidhi mid ka mid ah email-dal ah loo diray Mr Bemigho, iyada oo la tixraacayo dhibbanaha. Iimaylku wuxuu ka kooban yahay magaca dhibbanaha oo buuxa, ciwaanka iimaylka iyo nambarka, iyo tilmaamo ku saabsan sida loo horumariyo dhacan khiyaamada. ku dhisan
BBC-da ayaa dabagal ku sameysay labo dhibane oo been abuur ah oo laga helay emails-ka Mr Bemigho, kuwaas oo sheegay in lagu khiyaameeyay ku dhawaad $3.3m (£2.4m).
Hawlgallada ay fuliyaan hay’adaha fulinta sharciga caalamiga ah waxay muujinayaan in faa’iidada khayaanada ee Black Axe ay ku kici karto balaayiin. BBC ayaa la xidhiidhay Mr Bemigho balse kama uusan jawaabin eedeymaha loo jeediyay.
Qaar ka mid ah walxaha ku jira dukumeentiyada la soo bandhigay – oo muujinaya natiijooyinka garaafka ee dhaqdhaqaaqa kooxdan – aad bay u argagax badan yihiin in la daabaco. Laakiin xogta ayaa sawir gaar ah ka bixinaysa hawlgalkii Black Ax intii u dhaxaysay 2009 iyo 2019, waxayna soo jeedinaysaa in kooxdan budhcadda ah ay gudaha u galeen siyaasadda Nigeria ee gobolka ay ka soo jeedaan ee Edo ilaa xad naxdin leh ay kaa gaadheen.
Laba dukumeenti ayaa sheegaya in magaalada Benin, 35 milyan oo naira (in ka badan £ 64,000) lagu shubay dhaqdhaqaaqa Neo-Black of Africa (NBM) – shirkad ka diiwaan gashan Nigeria oo ay u arkaan qaar ka mid ah sharci fulinta reer galbeedka inay la mid tahay Black Ax – si ay u “ilaaliyaan codadka” iyo guushii la hubay ee doorashada guddoomiyenimada 2012.
Kurtis Ogebebor, oo ah dhaqdhaqaaqe ku sugan magaalada Benin oo ka shaqeeya isku dayga iyo joojinta dhalinyarada loo qorayo ururo sida Black Axe, ayaa BBC u sheegay in siyaasadda Nigeria ay noqotay “siyaasad maafiyo”.
“Dhaqankani waxa uu ka heer kasta oo dowladnimadeenna ah, midda ugu hooseysa illaa tan ugu sarreysa,” ayuu raaciyay. “Waxaad ka helaysaa meel walba.”
Dhaqdhaqaaqa Neo Black Movement ee Afrika ayaa si adag u beeniyay in uu xidhiidh la leeyahay Black Axe, qareenada kooxda ayaa BBC u sheegay in xubnaha Black Ax ee lagu helo safkeeda si degdeg ah loo eryo. NBM waxay sheeganeysaa inay ku leedahay saddex milyan oo xubnood oo adduunka ah, waxayna si joogto ah u soo bandhigtaa hawlaha samafalka – deeqaha xarumaha agoomaha, dugsiyada iyo booliiska, labadaba Nigeria iyo dibaddaba.
“NBM ma aha Black Axe, NBM wax shaqo ah kuma laha fal-dembiyeedka,” Ese Kakor, oo ah madaxa ururka ayaa u sheegay BBC.
Laakiin hay’adaha fulinta sharciga ee caalamiga ahi waxay qaateen aragti ka duwan tii hore. Waaxda cadaaladda Mareykanka ayaa NBM ku tilmaantay “urur dambiilayaal ah” waxayna sheegtay inay “qeyb ka tahay kooxd Black Ax”, mas’uuliyiinta Canada waxay sheegeen in Black Ax iyo NBM ay “isku mid yihiin”.
Bilihii la soo dhaafay, howlgalo ay si wadajir ah u bartilmaansadeen Black Ax oo ay fulinayeen Waaxda Adeegga Sirdoonka ee Mareykanka, FBI-da iyo Interpol ayaa lagu xiray in ka badan 35 xubnood oo ka tirsan NBM ee Mareykanka iyo Koonfur Afrika, kuwaas oo lagu eedeeyay in ay ku lug lahaayeen khayaano internet ah oo malaayiin dollar ah.
NBM ayaa BBC u sheegtay in dhammaan xubnahan shaqada laga joojiyay.
Sannadkii 2017, mas’uuliyiinta Kanada waxay jebiyeen qorshe lacago sharci darro ah lagu xalaalaysanayey ah oo lala xidhiidhinayey Black Ax oo qiimiheedu ka badnaa $5bn – taasoo si maldahan u muujinaysa miisaanka hawlgallada maaliyadeed ee caalamiga ah ee budhcaddan. Qofna ma garanayo inta qorshe ee la mid ah ee jira, dukumeentiyada la soo bandhigay ayaa muujinaya xidhiidhka u dhaxeeya Lagos, London, Tokyo, Dubai, iyo tobannaan dal oo kale.
Dalka Nayjeeriya, Black Ax waxa aad lagu yaqaanaa dambiyada heerka waddooyinka iyo naxariis darrada ah iyo xidhiidhka lagu eedeeyay ee la leeyihiinsiyaasadda iyo ganacsiga. Laakiin dabeecadda isku xidhka ayaa muddo dheer mugdi ahaa oo aan la xaqiijin karin.
Xubin hore uga tirsanaan jiray dowlad goboleedka Edo, oo markii ugu horreysay la hadlay warbaahinta caalamiga ah, ayaa u sheegay BBC-da in xubinnimada Black Ax ay ku baahsan tahay hoolalka maamulka.
“Haddii aad i dhex fadhiisisaan oo aad tiraahdaan, ma aqoonsan kartaa Black Ax-ka ku jira dowladda, waan aqoonsan doonaa,” ayuu yiri Tony Kabaka oo BBC-da u sheegay inuu ka badbaaday isku dayo dil oo soo noqnoqday tan iyo markii uu ka tagay dowladda, gurigiisa iyo albaabka horena ay ka buuxaan godad rasaasi ku samaysay.
“Siyaasiyiinta intooda badan, ku dhawaad qof walba ayaa ku lug leh,” ayuu yidhi.
Waxaan u dirnay dowladda Edo eedeymaha ah inay xiriir la leeyihiin kooxdan, balse kama aysan jawaabin.
@Bbc Somali
