Khudbad-Sannadeedka Dastuuriga ah Ee Madaxweynaha Jamhuuriyadda Somaliland

Khudbad-Sannadeedka Dastuuriga ah
Ee Madaxweynaha Jamhuuriyadda Somaliland

Shir-guddoonka Golaha Baarlamaanka JSL,
 Mudanayaasha Golaha Barlamaanka ee Sharafta Leh,
 Guddoomiyaha Maxkamadda Sare,
 Xeer Ilaaliyaha Guud
 Xubnaha Golaha Wasiirrada,
 Taliyayaasha Ciidammada Qalabka-sida,
 Shacabka JSL meel kasta oo ay joogaan,
Dhammaantiin, SCWW.

Mudaneyaal & Marwooyin,

Halgan dheer ka dib oo ka bilaabmay cadhadii ka dhalatay Dawladdii lagu midoobay 1960 magacaabiddeedii. Halgankaa oo loo huray naf iyo maal. Halgankaasi waxa uu soo maray marxalado kala duwan.

Waxa ku dhintay kummanaan muwaadin oo reer Somaliland ah, waxa la burburiyey magaalooyinkii iyo wixii ay hanti dhaqanayeen intii ay soo jireen. Dagaalkaasi waxa uu ku soo geba-gaboobay 1991-kii markii ay Somaliland dib u xoraysay dalkeeda. 

Muddadii 33-ka sanno ahayd ee dalkeena dib-loo-xoreeyey, Somaliland waxay soo martay marxalado dhawr ah oo mid walba waayaheeda lahayd, inta badanna waxay ahaayeen qaar aynu gaadhnay guulo waaweyn – sida Nabad-gelyo, Dawlad-dhis iyo in aan Caalamka ka helno qadarin.

Shan Madaxweyne ayaa xilka si nabad ah ula kala wareegay. Saddex Madaxweyne, Laba Gole Wakiillo iyo Saddex Gole Deegaan ayaa ku yimi codka shacabka ee hal qof iyo hal cod. Taas oo ku yar dalalka soo koraaya ee Dawladaha Qaaradda Afrika badankooda.

Somaliland hawsha intaa leeg ayey qabsatay, iyada oo Beesha Caalamku ka cago-jiidayso Ictiraafkii ay sharciyan iyo siyaasiyanba xaqa u lahayd. Sidoo kale, Dawladaha Afrika qaarkood iyo kuwa Dimuqraadiyadda dadka ugu baaqaa wali may garawsan Qaranimadeenna. Waxaanse hubaa in dhawaan bishu hortooda iman doonto.

Arrintaasi waxay ina tusaysaa siyaasadaha labada waji leh ee ay ku dhaqmayaan Dawladaha qaarkood. Taasina waa dhalliil ay leeyihiin kuwa Dimuqraadiyadda u doodaa.

Xukuumadihii KULMIYE ee kala dambeeyey ee shacabku doortay, waxa ay dadaal badan u galeen in ay fuliyaan barnaamijyaddii Xisbiga KULMIYE uu ummadda u soo bandhigay. Waxa Illaahay mahaddii ah, in ballan-qaadyadaa intoodii badnayd ay fuliyeen. Waxaynu taas ka arkaynaa Miisaaniyadda Qaranka halka ay ka soo qaadeen 2010-kii oo ahayd 285 Bilyan SL Shilling ah, waxayna soo gaadhsiiyeen 2.25 Tirilyan SL Shilling 2023-kii, taas oo ah in Miisaaniyadda Qaranka la kordhiyey 787%.

Taasina waxa ay ku timid aragti ku dhisan in mudnaanta la siiyo Qaran-dhiska, iyada oo xoogga la saarayo kor u qaadista dakhliga muwaadiniinta.

Muddada Xukuumaddu labaad ee KULMIYE xilka haysay, waxay dadaal dheer ku bixisay:

• Amniga gudaha iyo Difaaca Qaranka.

• Daganaanshaha Dhaqaalaha dalka, iyada oo la-la-dagaalamayo sicir bararka, la-ilaalinayo daganaanshaha suuqa sarrifka lacagaha iyo Dib-u-habaynta Nidaamka Maaliyadda Dalka.

• Tayaynta Nidaamka Dawladnimo (Good Governance) iyo Dib-u-habaynta Nidaamka shaqaalaha Dawladda (Shaqo-gelinta iyadoo karti iyo aqoon lagu qaadanayo).

• Dhismaha Kaabayaasha Dhaqaalaha iyo Kor-u-qaadista Adeegga Bulshada.

• Horumarinta adeegyada aasaasiga ah ee bulshada sida: biyaha, caafimaadka iyo waxbarashada.

• Tartan daah-furan oo loo siman yahay oo loo galo fursadaha shaqada, sida; Barnaamijka Shaqo-qaran oo tiir-dhexaad u ah shaqo-qorista.

• Kor-u-qaadidda xidhiidhada diblomaasiyadeed iyo dadaallada aqoonsi raadinta Jamhuuriyadda Somaliland.

1. DHAQAALAHA:

Mudanayaal iyo Marwooyin;

Sida aad la socotaan, koboca dhaqaaluhu wuxuu wax-ka-taraa horumarka dalka.
Xukuumaddan aan gadh-wadeenka ka ahay muddadii ay xilka haysay waxa ay hirgelisay inta badan jawigii ku habboonaa horumarinta dhaqaalaha iyo xeerarkii fududaynta Kobcinta Dhaqaalaha.
Waxaa kor loo qaaday kaabayaasha dhaqaalaha dalka iyo kobcinta hay’adaha wax-soo-saarka sida Xoolaha, Beeraha, Kalluumaysiga iyo Macdanta.
Waxa jiray duruufo caalami ah iyo kuwo maxalli ah oo ay la kulantay Xukuumadda labaad ee KULMIYE. Waxaana ka mid ah: Xanuunkii Covid-19 oo caalamka oo dhan saameeyey. Natiijadii doorashada 2017-kii oo ay Xisbiyada Mucaaradka ah qaarkood ka keeneen muran madhalays ah.
Murankaas oo 6 sanno iyo badh soo jiitamayey, waxa uu saamayn taban ku yeeshay amniga iyo degannaanshaha dalka.
Waxa kale oo duruufaha taban ka mid ah Dagaallada Yukrayn iyo Gaza, oo labaduba dhaqaalaha caalamka oo dhan saameeyey.  
Dhibaatadaas dhaqaale ee Caalamka ka dhacday in kasta oo ay inna saamaysay; haddana waxa ay Somaliland qayb ahaan kaga bad-baadday siyaasadda Xukuumaddu dhigatay, sida:

 Casriyeynta iyo horumarinta hannaanka dakhli-ururinta, kor-u-qaadista dakhliga cashuuraha barriga iyo hoos-u-dhigista ku tiirsanaanta dakhliga cashuuraha kastamada, dhisidda kalsoonida dadweynaha ee cashuur-bixinta, toosinta maamulka kharash-bixinta iyo daah-furnaanta isticmaalka Miisaaniyadda Qaranka.

 Waxa la dhaqan-galiyey Hab-raacyo Caalami ah oo xoojinaya isla-xisaabtanka Hay’adaha Dawladda iyo Ilaalinta Hantida Qaranka, kuwaas oo lagu hagayo Nidaamka Xisaabaadka iyo Maamulka Maaliyadda. 

 Hab-raacyadaa Caalamiga ah ee kordhinta isla-xisaabtanka iyo hagaajinta nidaamka maaliyadda Dalku waata keentay in Xukuumadihii kala dambeeyey ee Xisbiga KULMIYE ka dhashay ay Miisaaniyadda Qaranka gaadhsiiyaan halka ay maanta joogto.

Jaantuska 1: Korodhka Miisaaniyadda Dawladda
Miisaaniyadda Dawladda
2010 2023 Korodh Boqoley
285,126,660,000 2,530,336,471,862 2,245,209,811,862 787%

Xukuumadda Labaad ee KULMIYE waxay kordhisay Miisaaniyadda Dawladda 63%

Jaantuska 2: Korodhka Miisaaniyadda Dawladda
Miisaaniyadda Qaranka
2017 2023 Korodh Boqoley
1,553,204,022,280 2,530,336,471,862 977,132,449,582 63%

 Korodhka Miisaaniyadda Dawladdu waxa uu keenay in Dawladdu noqoto Loo-shaqeeyaha ugu weyn ee dalka, waxaana Dawladda u shaqeeya maanta shaqaale gaadhaya 26,917 shaqaale ah oo u badan dhallinyaro lagu qaatay aqoon, karti iyo tartanka daaha-furan ee Barnaamijka Shaqo Qaran.

 Xisbiga KULMIYE waxa uu talada dalka qabtay 2010-kii iyada oo Shaqaalaha Dawladda tiradoodu tahay 9,591 qof, waxaana la gaadhsiiyey sannadkii 2017-kii 14,854 oo shaqaale ah, taas oo ka dhigan korodh ah 55%. Intii u dhaxaysay 2017-kii ilaa 2023-ka waxa shaqaalaha Dawladda la gaadhsiiyey 26,917 qof, una dhiganta korodh dhan 81%, taas oo ka dhigan in guud ahaan intii KULMIYE xilka hayey shaqaalaha Dawladda la kordhiyey 17,326 shaqaale ah, una dhiganta 181%.

Jaantuska 3: Korodhka Shaqaalaha Dawladda
Shaqaalaha Dawladda
2010 2023 Korodh Boqoley
9,591 26,917 17,326 181%

Xukuumadda Labaad ee KULMIYE waxay kordhisay Shaqaalaha Dawladda 81 %.

Jaantuska 4: Korodhka Shaqaalaha Dawladda
Shaqaalaha Dawladda
2017 2023 Korodh Boqoley
14,854 26,917 12,063 81%

 Waxa markii ugu horaysay la diyaariyey Xeerkii Xaq-siinta iyo Hawl-gabka Shaqaalaha Dawladda iyo 18 Hab-raac oo dhammaantood taageeraya daryeelka iyo horumarinta Shaqaalaha Dawladda.

 Iyada oo la tix-gelinayo muhiimadda Xeerarku u leeyihiin dhismaha iyo horumarka Qaranka, Xukuumaddu waxa ay curisay oo Golayaasha maray 47 Xeer 2017-kii ilaa 2023-kii. 1993-kii ilaa 2017-kii, tirada Xeerarka Xukuumad iyo Golayaalba la curiyey ee dhaqan-galka ahi waa 50 Xeer. Waxay taasi caddayn u tahay in Xukuumaddu dadaal galisay in dalkani noqdo dal ku dhisan Xeer iyo Sharci.

 Golaha Wakiillada ee hadda fadhiya muddada 3 sanno ah waxay curiyeen kaliya hal Xeer.

1.1. KAABAYAASHA DHAQAALAHA:

Kaabayaasha dhaqaaluhu waxa ay muhiim u yihiin koboca Dakhliga Qaranka, isku-socodka badeecadaha ganacsiga iyo dhiiri-galinta maal-gashiga, waxaanay ka qayb-qaataan in jawi ku habboon oo uu ku kobco dhaqaaluhu.

 Dekedda dhererkeedu imika waa 1,050 Meters Quay. Joogga Dekedduna 16 Mitir, taas oo ay ku soo xidhan karaan maraakiibta culus ee qaada 18,000 oo Kaytaynar oo dhererkoodu yahay 20 Feet.

 405 Dekadood oo Caalamka ah oo la qiimeeyey Dekedda Berbera waxa ay Tartanka Adeeg wac-naanta ka gashay Numberka 106-aad, waxay hormood u noqotay Dawladaha Saxaraha Affrika ka hooseeya. Tartankan waxa soo bandhigay Baanka Aduunka. Madaxda iyo Shaqaalaha Dekeddu waxay mudan yihiin amaan iyo boggaadin. 1,358 Shaqaale oo joogto ah ayaa Dekedda Ka Shaqeeya iyo 2,000 oo Shaqaale aan joogto ahayn, marka dhismaha dhismaha qaybta labaad ee Dekeddu dhammaadana waxa shaqo geli doonna intaas in leeg.

 Waxa la filayaa in dhawaan la bilaabo Wejiga Labaad ee dhismaha Dekedda Berbera oo dhan 600 Mitir, waxaanu bilaaban doonaa marka la saxeexo dhawaan Heshiiska Ganacsi ee Marinka Dhaqaalaha ee Berbera (Berbera Corridor).

 Hiigsigeenu waxa weeyi in dhererka Dekedda Berbera noqdo 1,600 Mitir, sannadkiina rogi karto 2 Million oo Koontayner.

 Wiishashka waaweyn ee Dekedda Berbera waxa hadda ku xidhan Saddex Wiish oo waaweyn (Cranes). Marka Wejiga Labaad ee 600 Mitir dhammaado, waxa lagu xidhi doonaa Dekedda 7 Wiish (Cranes) oo waaweyn oo cusub, tirada Wiishashka waaweyna waxa la gaadhsiin doonaa 10 Wiish.

 Waxa la dhammaystiray Aagga Cashuuraha Ka Caagan ee Berbera (Berbera Economic Zone), waxaana hadda ka diiwaan-gashay 33 Shirkadood.

Dhuumaha Shidaalka Berbera (Berbera Fuel Jetty)

 Waxa la dhammaystiray oo si buuxda u shaqeeya dhismaha dhuumaha shidaalka ee Berbera ee badda yaalla oo casri ah, kuwaas oo dhererkoodu dhan yahay 2,000 oo Mitir. Dhuumahan casriga ahi waxa ay suurtagalinayaan in maraakiibtu si sahlan ugu shubaan shidaalka Haamaha Shidaalka.

Dhuumaha Shidaalka waxa maal-gelisay Shirkadda Ardmore Capital Management. Maal-gelintaas kharashka ku baxay waxa Shirkadda dhistay u celinaysa Dawladda Somaliland.

Aasaaska Somaliland Airline.

Si loo bilaabo hawl-galka Somaliland Airline waxa loo baahan yahay in marka hore loo gogol-xaadho qaabkii ay ku hawl-geli lahayd, oo ah in la diyaariyo Farsamo-yaqaannadii (Engineers and Mechanics), Duuliyayaashii iyo inta la shaqaysa.
Maanta waxa Hargeysa yaalla 4 Diyaaradood oo ah kuwa tababarka duuliyayaasha. Diyaaradahaas waxa leh Somaliland. Waxa kale oo Hargeysa jooga Duuliyayaashii iyo Farsamo-yaqaanadii Ardayda ku tababari lahaa.
Tani waa talaabadii koowaad ee hir-gelinta qorshaha Somaliland Airline.

Waddooyinka:

 Waddada Ceerigaabo, Xukuumaddii KULMIYE ee Koowaad waxa ay dhistay 92 KM. Xukuumaddii Labaad ee Xisbiga KULMIYE-na waxa ay dhistay 182 KM. Sidaa darteed, waxa aan si rasmi ah ugu dhawaaqayaa in Waddada Burco-Ceerigaabo oo dhan 274 KM ay dhammaatay marka laga reebo Saddex Biriish oo si dhakhso ah loo dhisi doono.  

 Waxa sidoo kale dhammaaday dhismaha Waddada muhiimka ah ee Berbera-Wajaale Corridor oo dhan 250KM, oo ay ku jiraan 6 Biriish oo waaweyn iyo 6 Biriish oo Yaryar (Culvert) iyo 28 Biyo-mareen (Small Culvert).

Guud ahaan Waddada Berbera-Wajaale Corridor waxa la dhisay 248 KM, 22 KM waa waddada ka-wareegga Hargeysa (Hargeysa Bypass).

 Waxa la dhammaystiray dhismaha Waddada Burco-Sheikh 62 KM oo leh 4 Biriish oo shub ah oo la dhammaystiray.

 Waa la dhammaystiray dhismaha Waddada Hargeysa Bypass oo dhan 22KM, taas oo ka qaaday culays badan waddooyinka dhex-mara magaalada Hargeysa.

 Xukuumaddu isku gayn dalka oo dhan waxa ay dhistay 516KM oo Laami ah iyo 10 Biriish oo casri ah.

 Waxa sidoo kale la dhisay isku gayn 354 KM oo ah waddooyin Carro-tuul ah oo isku xidha magaalooyin badan oo Somaliland ah.

 Waxa la bilaabay Dasaaradda Farsamo (Feasibility study) ee dhismaha Waddada Hargeysa-Oodwene-Burco oo dhan 186KM, Waxaanan rajaynayaa in dhismuhuna ku xigi doono Insha Alla.

 Waxa dhammaaday Daraasadda Farsamo ee dhismaha Waddada Lawya-caddo-Fardaha-Boorama oo dhan 256KM oo laami ah, waxaana dhawaan la shaacin doonaa bilowga dhismaha waddadaas muhiimka u ah isku xidhka dalka, Xukuumad ahaanna aannu hore u ballan qaaday maalintaan xilka qabtay.

 Waxa iyana dhawaan la bilaabi doonaa Daraasadda Farsamo (Feasibility study) ee dhismaha Waddada Fardaha iyo Caasimadda Dalka ee Hargeysa.

 Waxa sidoo kale dhammaatay Daraasadda Farsamo ee dhismaha Waddada Maydh – Ceerigaabo oo dhan 78KM.

 Waxa la dhammaystiray Dhismaha Dhabbaha Madaarka Caalamiga ah ee Berbera oo dhan 4 KM oo dherer ah, waxaana la ballaadhiyey ballaca madaarka oo ahaa 45M, waxaana la gaadhsiiyey 60M, kaas oo u adeegi doona dalalka Qaarada Afrika oo dhan.

 Waxa dhawaan la dhisi doonaa Terminal casri ah oo uu yeesho Madaarka Caalamiga ah ee Cigaal, kaas oo beddeli doona Terminal-kii hore. Terminal-kaa cusub waxa uu awood u yeelan doonaa in uu u adeego in ka badan 1 Milyan oo rakaab ah sannadkii.

Guud ahaan waddooyinka iyo biriishyada laga dhisay Dalka muddada Xukuumadda Labaad ee KULMIYE waxa ay ku cad yihiin jaan-tuskan:

T.S Waddo Laami ah Biriish Waddo Carro Tuul ah
516 KM 10 354 KM

Mashaariicda Qandaraasyada Qaranka:

 Duruuf kasta oo jirtay, muddadii Xukuumaddu xilka haysay waxa ay dadaal ku bixisay in mashaariicda horumarintu aanay marna hakad galin ee ay u socdaan si joogto ah.

 Tirada Qandaraasyada Qaranka ee laga maal-galiyay miisaaniyadda Qaranka 2018-2023 waa 438 Qandaraas, waxaana ku baxday lacag dhan 996.8 Bilyan SL Shillings.

Qiimaha Shillinka Somaliland:

 Iyada oo ay saamayn taban ku yeesheen Sarrifka Suuqyada Gobolka Geeska Afrika Covid-19, dagaalada Ukraine iyo Gaza.

 Haddana Xukuumaddu waxa ay ku guulaysatay in ay xasiliso qiimaha sarrifka Shilling-ka Somaliland iyo Doollarka ee Suuqyada Dalka, taas oo kalsooni iyo xasilooni galisay ganacsiga suuqyada dalka iyo maal-gashigaba.

Qiimaha lacageed ee guud ahaan Dhaqaalaha dalkeena (GDP) waxa lagu qiyaasaa $4 Bilyan oo Doollar. Miisaaniyadda Qaranka ee ay Dawladdu maamushaa waa $362 Milyan oo Doollar, taas oo ka dhigan in Dawladdu dhaqaalaha guud ee dalka ka maamusho 11% kaliya.

 Haddaba, suuqa xorta ah ee 89% dhaqaalaha dalka hayaa, waxa waajib ku ah in uu dhaqaalaha Dalka uu kor u soo qaado qaybta ugu badan, iyada oo la maal-gelinayo wershadaynta, qodista macdanaha, kalluumaysiga, xannaanada xoolaha, dhismaha kaabayaasha dalka, taas oo abuuri karta shaqo-gelinta da’yarta.

 Marka aynu ka qiyaas qaadano in Dhaqaalaha Guud ee Dalku yahay $4 Bilyan (GDP), $3.63 Bilyan ayaan ka qayb qaadan kara horumarinta dalka, waana dhaqaale ku jira gacanta dad kooban. Ilaa dhaqaalahaa intaa leegi ka qayb qaato horumarka dalka, qabyadeenu way jiraysaa, horumarkeenuna gaabis ayuu ahaanayaa.

 Dhaqaalahaa uu hayo suuqa xorta ah dhibaatooyinka uu abuurayo waxa ka mid ah in dhulka lagu kaydsado lacagta, halka lacagtaasi wareegi lahayd oo maal-geshi lagu samayn lahaa. Taasina waxa ay keentay in qofkii lacagta haystay uu dhul helo, qofkii aan lacag haysanna uu meel uu dago waayo.

 Arrintaasi waxa ay keeni kartaa in ay abuuranto dabaqado dhaqaale oo hodantinimadii iyo qaninimadii dalkeena ku koobaysa in yar, halka dadka badankoodu ay ku noolaan doonaan nolol adag iyo faqri, taas oo khatar ku ah nabad-gelyada dalkeena iyo wada-jirka ummaddeena.

 Sidaa darteed, iyada oo laga duulayo Dastuurka JSL, Qodobkiisa 11aad, oo ilaalinaya mabaadi’da suuqa xorta ah iyo is-garabsiga hantida gaarka loo leeyahay, waxaanu Xukuumad ahaan diyaarinay Siyaasad iyo Hab-raacyo hubinaya in nidaamkeenna dhaqaale aanu horseedin in barwaaqadu ku ururto dad tiro yar.

 Siyaasaddaa iyo Hab-raacyadaasi waxa ay sidoo kale hubinayaan in aanu ballaadhan farqiga dhaqaale iyo hodantinimo ee u dhaxeeya dadkeena miyi iyo magaalo, taas oo keenaysa in la xaqiijiyo in adeegyada bulshada iyo fursadaha dhaqaalaha ee dalkeena si caddaalad iyo sinnaan ah loo maamulo si waafaqsan Dastuurka iyo Diinteenna suuban.

1.2. WAX-SOO-SAARKA BEERAHA

 Beeruhu waxay kaga jiraan kaalinta labaad dhaqaalaha dalka marka laga yimaaddo Xoolaha oo ah kaalinta koowaad. Tirada dadka Somaliland 25% ayaa si toos ah ugu tiirsan wax-soo-saarka beeraha.

 Dhulka ku habboon wax beerista ee dalkeenna waxa lagu qiyaasaa ilaa 1.7 Milyan Hektor, hase yeeshee waxa hadda la beertaa kaliya dhul aan ka badnayn qiyaastii ilaa 500,000 Hector. Dhulka la beero ee dalkeena 90% waa beer roobaad wax-soo-saarkeedu ku xidhan yahay roobka.

 Cimillada dalkeenna awgeed, roobka aynu helno sannadkii waxa lagu qiyaasaa 200 MM dhinaca Xeebaha iyo 500 ilaa 600 MM dhinaca Oogada, taasina waxay qayb ka noqotay in beer-roobaadka dalkeenna wax-soo-saarkiisu yaraado, ku xidhnaado xilli-roobaadka iyo hadba qadarka roobka ah ee la helo sannadkii.

Haddaba, Xukuumaddu waxa ay tacab badan gelisay kor u qaadista wax-soo-saarka iyo horumarinta beeraha dalka, waxaana la qabtay hawlahan: muhiimka ah: 

 Hirgelinta Siyaasadda Qaran ee Horumarinta Beeraha.

 Aasaaska iyo Hirgelinta Mac-hadka Cilmi-baadhista Beeraha Jamhuuriyadda Somaliland oo wax badan ka tari doonta kordhinta aqoonta beeraha iyo farsamooyinka wax-soo-saarka iyo waraabka.

 Dhaqaalaynta Ciidda iyo la-dagaalanka carro-guurka iyo nabaad-guurka.

 Kor-u-qaadista aqoonta beeralayda iyo tijaabinta dalagyo cusub oo u adkaysan kara deegaankeenna iyo cimilladeenna.

 Qaybinta qalabka beeraha sida Cagafyo, waxaanay Xukuumaddu cagafyada beeraha siisay deegaanno ay mid ka yihiin: Beer, Gatiitalay, Qaloocato, Galooley, Beerato, Qoyta iyo Idhanka (Gabiley).

 Ka hor-tagga iyo daaweynta cudurrada iyo cayayaanka wax-yeeleeya dalagga beeraha.

 Si loola socdo xogta cimillada dalka Xukuumaddu waxa ay samaysay xarumo lagu kaydiyo saadaasha iyo xogta cimillada dalka oo gaadhaya 62 goobood.   

2) ADEEGYADA BULSHADA:

2.1. WAXBARASHADA

Waxbarashadu waa tiir-dhexaadka horumarka kasta oo bulsho gaadho, waana iftiinka nolol kasta oo hiigsanaysa is-beddel wanaagsan oo togan, sidaa darteed, Xukuumaddu waxa ay siisay waxbarashada mudnaan gaar ah.

 Waxa kor loo qaaday Miisaaniyadda Waxbarashada Dalka 92.8% si loo kordhiyo tayada waxbarashada iyo tirada ardayda heli karta waxbarasho.

 Waxa la kordhiyey helitaanka Ardayda ee waxbarashada dalka (Access of Education). Tusaale, ardayda dhigata Dugsiyada Hoose/Dhexe ee dalku waxa ay ahayd 257,340 Arday sannadkii 2017-kii, waxaana la gaadhsiiyey 406,360 Arday sannadkii 2023-kii, waxaana kordhay 149,020 Arday oo u dhiganta korodh gaadhaya 58%.

 Ardayda dhigata Dugsiyada Sare oo tiradoodu ahayd 54,702 Arday sannadkii 2017-kii, waxaana la gaadhsiiyey 80,705 Arday sannadkii 2023-ka, waxaana kordhay 26,003 arday oo u dhiganta korodh gaadhaya 47%.

 Waxa la kordhiyey tirada Macallimiinta Dalka oo sannadkii 2017-kii ahayd 5,345 Macallin, waxaana la gaadhsiiyey 14,432 Macallin sannadkii 2023-ka, taas oo u dhiganta in tirada macallimiinta dalka la kordhiyey 9,087 Macallin una dhiganta 170%.

 Waxa la gaadhsiiyey tirada Dugsiyada Dalka 2,452 Dugsi sannadkii 2023-kii, halka ay 2017-kii ka ahayd 1,621 Dugsi, taas oo ah in dugsiyada waxbarashada dalka la kordhiyey 831 Dugsi ama 51%.

 Iyada oo la fulinayo siyaasadda ay Xukuumaddu qaadatay ee ah in arday kasta oo Reer Somaliland ahi helo buug (One Child: One Book Policy), waxa Ardayda Dugsiyada loo qaybiyey 1,524,700 Buug intii u dhaxaysay 2017-2023.

Jaantuska 5: Miisaaniyadda Waxbarashada 2017-2023

Miisaaniyadda Waxbarashada
2017 2023 Korodh Boqoley
109,713,276,000 211,611,904,342 101,898,628,342 92.8%

Jaantuska 6: Korodhka Ardayda

Ardayda 2017 2023 Korodhka Boqoley
Ardayda D/H/Dhexe 257,340 406,360 149,020 58%
Ardayda  D/Sare 54,702 80,705 26,003 47%
Macallimiin 5,345 14,432 9,087 170%
Dugsiyadda 1,621 2,452 831 51%

2.2 CAAFIMAADKA

Caafimaadka bulsho wuxuu ka mid yahay wax-yaabaha saameynta weyn ku leh horumarka dhaqaale ee dal.  Bulsho caafimaad qabta ayaa wax qabsata, horumarna gaadha. Sidaa darteed, Xukuumaddu waxa ay awoodda saartay kor-u-qaadista iyo hagaajinta adeegyada caafimaadka, kordhinta xirfadlayaasha caafimaadka, horumarinta nidaamka caafimaadka iyo kordhinta xarumaha kala duwan ee caafimaadka. Si taasi u hirgasho:
 Waxa la dhammaystiray, lana hirgeliyey Siyaasadda Guud ee Caafimaadka Qaranka (National Health Policy).
 Iyada oo laga shidaal qaadanayo waayo-aragnimaddii laga dhaxlay jawaabtii wanaagsanayd ee Qaranku ka bixiyey la-tacaalidda Xanuunkii Covid-19, taas oo adduunku innagu majeertay. Waxa la dhammaystiray Qorshaha U-diyaar-garowga iyo La-tacaalidda Aafooyinka Caafimaadka ee deg-degga ah (National Emergency Preparedness and Response Plan).
 Waxa miisaaniyadda